DEKANAT ŻUKOTYŃSKI (fragment)

Dekanat żukotyński od 1828 r. aż do lat czterdziestych XX w. miał stałe granice i liczył 17 parafii. Po 1945 r. w granicach Polski znalazły się dwie parafie.

Lipie
Cerkiew parafialna, pw. Soboru Matki Bożej. W 1567 r. król Zygmunt August przywilejem wydanym w Piotrkowie ufundował w Lipiu cerkiew.
Można przypuszczać, że drewniana świątynia zbudowana w 1600 r. była pierwszą we wsi. Posiadała ikonostas z czasu budowy cerkwi, który zgodnie z dawną tradycją miał tylko dwoje Wrót - Carskie i od pn. strony Diakońskie.
Kolejną i ostatnią świątynię wzniesiono w 1900 r. Ikonostas z poprzedniej cerkwi rozmontowano i powieszono na ścianach nowej cerkwi. Nowy ikonostas został skomponowany z fragmentów co najmniej dwóch ikonostasów nieznanego pochodzenia, namalowanych w pół. XVII w. Po 1951 r. cerkiew opuszczona i zdewastowana.
Ikonostas starszy został wywieziony przez nieznanych osobników. Rozkradziono również większą część nowego ikonostasu. Od 1976 r. cerkiew użytkowana jako filialny kościół rzymskokatolicki. Spłonęła doszczętnie w nocy z 17 na 18 maja 1981 r.
Zachowała się betonowa podmurówka, krzyże z kopuł i fragmenty blachy z poszycia dachu. Wokół miejsca po cerkwi stare, po części martwe lipy. Muzeum Historyczne w Sanoku posiada pięć ikon z tutejszej cerkwi przedstawiających: Sąd Ostateczny (pocz. XVII w.), Mękę Pańską (pocz. XVII w.), Michała Archanioła (XVII w.). Ofiarowanie Chrystusa (XVII w.) i Trzech Ojców Kościoła (XVII w.). Fragmenty ikonostasu z XVII w. znajdują się w Dziale Sztuki Cerkiewnej Muzeum-Zamku w Łańcucie.
Dzwonnica-brama murowana, parawanowa, dwukondygnacyjna. Mieściła trzy dzwony. Ostatnio otwór bramny był zamurowany. W czasie pożaru cerkwi spłonął jej dach. Żeliwny dzwon z XIX w. znajduje się obecnie w cerkwi w Chotyńcu.
Cmentarz cerkiewny połączony z parafialnym, z szesnastoma nagrobkami odnowionymi siłami społecznymi w 1988 r. Cmentarz otoczony starodrzewem.

Michniowiec
Cerkiew parafialna pw. Narodzenia NMP, drewniana, zbudowana w 1863 lub 1868 r., odnowiona w 1924 r. Po 1951 r. opuszczona.
W czasie gdy pozostawała bez opieki skradziono kilka obrazów z ikonostasu. Od 1971 r. użytkowana jako filialny kościół rzymskokatolicki pw. św. Jana Chrzciciela.
W 1983 r. wykonano remont świątyni i wykonano nową polichromię ścian. We wnętrzu ikonostas z 2 pół. XIX w., w dolnej partii częściowo rozmontowany.
Dział Sztuki Cerkiewnej Muzeum-Zamku w Łańcucie posiada dwie ikony i nieco sprzętów liturgicznych z tutejszej cerkwi. Są to: ikona św. Mikołaja (XVIII w.), ikona Zwiastowania (XVII w.), chorągiew procesyjna, płaszczenica, trzy figury procesyjne, relikwiarz i kadzielnica (wszystkie z XIX w.).
Dzwonnica drewniana o konstrukcji zrębowej i szkieletowej, nakryta brogowym dachem, wzniesiona w 1904 r. przez cieślę Jakuba Grzyba, remontowana w 1987 r. Cmentarz cerkiewny z zachowanymi dwoma nagrobkami, otoczony starodrzewem i nowym ogrodzeniem z drewnianych sztachet.
Cmentarz grzebalny usytuowany na południc od cerkiewnego, zdewastowany, porośnięty starodrzewem. Zachowały się cztery nagrobki odnowione siłami społecznymi w 1987 r.

Bystre
Cerkiew filialna pw. św. Michała Archanioła. Poprzednia, drewniana, zbudowana w 1681 r. Kolejna i ostatnia, również drewniana, wzniesiona w 1901 lub 1902 r. Po 1951 r. opuszczona i zdewastowana. Zachowała się uszkodzona rama ikonostasu.
Przed wejściem kamienna płyta nagrobna z 1743 r. służąca jako stopień.
Cerkiew nie jest użytkowana. Od kilku lat pod opieką Towarzystwa Opieki nad Zabytkami.
Dział Sztuki Cerkiewnej Muzeum-Zamku w Łańcucie posiada część wyposażenia z tutejszej cerkwi.
Są to: ikonostas (XVIII w.); ikony z przedstawieniami Wniebowstąpienia (XVIII w.), św. Mikołaja (XIX w.), Chrztu Chrystusa (XVIII w.), Matki Boskiej typu Pokrow (XVIII w.). Ukrzyżowania (XVIII w.). Matki Boskiej Eleusy (XVIII w.); obrazy z przedstawieniami Trzech Ewangelistów (XVII/XVIII w.), Matki Boskiej Leżajskiej (XIX w.), św. Jana Chrzciciela (XIX w.); figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XIX w.), anioła (XIX w.); krzyże ręczny i stojący (XVIII w.); krucyfiks, pięć feretronów i pałka - wszystkie z XIX w.
Dzwonnica-brama murowana, parawanowa, dwukondygnacyjna, mieszcząca trzy nie zachowane dzwony, wzniesiona w 1939 r. Remontowana w 1993 r.

W 1939 r. w dekanacie żukotyńskim znajdowały się ponadto następujące parafie, dziś leżące po stronie ukraińskiej:

Chaszczów (z cerkwią filialną w Łopusznicy Lechniowej),

Cisowica,

Dniestrzyk Dębowy,

Dniestrzyk Hołowiecki,

Gwożdziec,

Hałówka,

Hołowiecko Dolne,

Hołowiecko Górne (z cerkwią filialną w Wiciowie),

Łomna,

Mszaniec,

Płoskie,

Rypiana (z cerkwią filialną w Smereczce),

Wołcze Górne (z cerkwią filialną w Wołczu Dolnym),

Żukotyn (z cerkwią filialną w Bereżku).

na podstawie: Kryciński S.: "Cerkwie w Bieszczadach", Pruszków 1995