DEKANAT CIŚNIAŃSKI

Powstał pomiędzy rokiem 1918 a 1930 poprzez wydzielenie ośmiu parafii z dekanatu baligrodzkiego.

Cisna
Cerkiew parafialna, pw. św. Michała Archanioła. Poprzednia wymieniana w 1739 r., gdy Michał Urbański uposażył świeżo erygowaną parafię. Kolejna, drewniana, zbudowana w 1825 r. z fundacji Juliana hr. Fredry. Odnowiona w 1902 r. Po 1947 r. miała miejsce nieudana próba przejęcia świątyni przez Kościół katolicki.
Rozebrana w 1956 r.
Była to dwudzielna świątynia kryta dachami kalenicowymi, Zachowała się czytelna podmurówka cerkwi. W jej obrębie ustawiono w 1962 r. drewniany krzyż na pamiątkę Misji Św. Wymiary cerkwi zdjęte z podmurówki wynoszą: nawa - 8x8 m, prezbiterium - 6x5 m, zakrystia przy pn. ścianie prezbiterium - 4x3,7 m. W Muzeum Historycznym w Sanoku znajduje się ikona (prazdnik) z przedstawieniem Przemienienia Pańskiego (XVIII w.) pochodząca z tutejszej cerkwi.
Dzwonnica drewniana, słupowa, kryta dachem namiotowym ze ślepą latarnią, zbudowana zapewne w 1825 r., po 1947 r. użytkowana przez Ochotniczą Straż Pożarną. W latach siedemdziesiątych rozebrana.
Cmentarz cerkiewny połączony z cmentarzem grzebalnym. Użytkowany do dziś. Większość dawnych nagrobków zniszczono po 1947 r. Zostało tylko kilka. Wśród nich nagrobek zarządcy tutejszej huty Antoniego Kwiecieńskiego i jego dwóch wnuczek zmarłych na cholerę w 1842 r. Jest to najstarszy datowany nagrobek w Bieszczadach.
Otacza go osiem starych lip. W północno-wschodniej części cmentarza nowa murowana kaplica zbudowana w 1992 r. Wokół cmentarza nowe ogrodzenie.

Dołżyca
Cerkiew filialna, pw. św. Mikołaja. Poprzednia drewniana, rok budowy nie znany. Była to świątynia w typie cerkwi zachodniołemkowskich. Kolejna wzniesiona i konsekrowana w 1907 r. Zniszczona po 1945 r. Pozostały resztki podmurówki i murowane schody do cerkwi. Na miejscu, gdzie stała cerkiew ustawiono w latach osiemdziesiątych drewniany krzyż.
W Muzeum Historycznym w Sanoku znajduje się ikona przedstawiająca Chrystusa Eucharystycznego (XVIII w.), pochodząca z tutejszej cerkwi.
Cmentarz cerkiewny, całkowicie zdewastowany. Brak nagrobków.
Cmentarz grzebalny, usytuowany ok. 100 m na zachód od cerkwi, za jarem. Całkowicie zniszczony, użytkowany jako łąka.
Kapliczka murowana, na planie kwadratu (2,5x2,5 m), usytuowana na skraju skarpy w południowej części cmentarza grzebalnego, Zniszczona. Zachowane resztki murów przyziemia.

Habkowce
Cerkiew filialna, pw. Narodzenia NMP, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1833 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowało się sześć kilkusetletnich lip otaczających cerkiew. Na jednej z nich wisi kuty, żelazny krzyż z dachu cerkwi.
Wokół porozrzucane fragmenty blachy z poszycia hełmu.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada ikonę z przedstawieniem Pięty (XVIII w.) z tutejszej cerkwi.
Cmentarz cerkiewny, całkowicie zdewastowany. Brak nagrobków.

Liszna
Cerkiew filialna, pw. Ofiarowania NMP, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1835 r., odnowiona w 1928 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowane resztki podmurówki. Cmentarz cerkiewny, całkowicie zdewastowany. Brak nagrobków.

Jabłonki
Cerkiew parafialna, pw. Opieki Matki Boskiej. Poprzednia drewniana, rok budowy nie znany. Kolejna, drewniana, wzniesiona i konsekrowana w 1902 r. Zniszczona po 1953 r. Zachowała się jedynie lipa rosnąca za prezbiterium cerkwi.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada ikonę przedstawiającą Ojca Kościoła (XVIII w.) z tutejszej cerkwi.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowały się cztery uszkodzone nagrobki.

Kołonice
Cerkiew filialna, pw. św. Michała Archanioła, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1815 r. Kolejna, drewniana, wzniesiona w 1932 r. Zniszczona po 1945 r. Cmentarz cerkiewny porośnięty jedynie krzakami dzikiej róży (brak drzew). Zachowały się trzy uszkodzone nagrobki z betonu i drewniany krzyż nagrobny.

Jaworzec
Cerkiew parafialna, pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1846 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowane pozostałości podmurówki. Dzwonnica murowana, na planie zbliżonym do kwadratu, usytuowana na osi cerkwi, na zachód od niej, na skraju cmentarza cerkiewnego, wkomponowana w ogrodzenie. Zbudowana zapewne w XIX w. Zniszczona. Pozostała sterta kamieni.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Brak nagrobków. Niegdyś otoczony niskim kamiennym murkiem, z którego zostały jedynie resztki. Porośnięty drzewami w wieku kilkudziesięciu lat.
Kaplica, w której około 1918 r. odprawiano nabożeństwa greckokatolickie. Nie istnieje.

Łuh
Cerkiew filialna, pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, drewniana, zbudowana w 1864 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowana podmurówka, ruina kamiennej mensy ołtarzowej, oraz starodrzew okalający niegdyś cerkiew.
Dzwonnica drewniana, na planie kwadratu, o konstrukcji zrębowej i szkieletowej, nakryta dachem namiotowym. Zniszczona po 1945 r. Zachował się fragment podmurówki. Cmentarz cerkiewny - zdewastowany. Brak nagrobków. Zachował się jedynie uszkodzony krzyż dębowy ustawiony w 1938 r. z okazji 950-lecia Chrztu Rusi.

Zawój
Cerkiew filialna, pw. św. Michała Archanioła, drewniana, zbudowana w 1860 r. Zniszczona po 1945 r. Cmentarz cerkiewny zdewastowany. Zachowały się dwa nagrobki.

Krywe
Cerkiew parafialna, pw. św. Jana Chrzciciela, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1848 lub 1884 r. Remontowana i ponownie konsekrowana w 1910 r. Zniszczona po 1945 r. Zachował się starodrzew otaczający niegdyś cerkiew.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada dwie ikony z Krywego przedstawiające Zaśnięcie Matki Boskiej (XVII/XVIII w.) i św. Jerzego (XVIII w.). Niestety nie wiadomo czy chodzi o wieś opisaną powyżej, czy też o Krywe koło Hulskiego.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowane fragmenty dwóch nagrobków.

Łopienka
Cerkiew parafialna, pw. św. Męczennicy Paraskewii. Poprzednia drewniana. Nieznana jest data jej budowy. Obecna, murowana, zbudowana w 1757 r. z fundacji Strzeleckich. Była najbardziej znanym sanktuarium kultu maryjnego w zachodnich Bieszczadach. Cudowna ikona Matki Boskiej Łopieńskiej (w typie MB Rzymskiej) przyciągała ogromne rzesze wiernych. Rozpoczynający się 13 lipca odpust trwał kilka dni, a przychodziło nań jeszcze w XIX w. kilkanaście tysięcy wiernych. Prócz miejscowych Rusinów przybywali tu mieszkańcy południowych stoków Karpat, Pogórzanie zza Wisłoki, a nawet górale śląscy spod Andrychowa.
Ikona MB Łopieńskiej pochodzi z l pół. XVIII w. i była wymieniana w sprawozdaniu z wizytacji odbytej w 1756 r.
Podana powyżej data budowy cerkwi nie jest całkowicie pewna. Miejscowa tradycja podaje, że w XVIII w. zbudowano jedynie murowaną kapliczkę by pomieścić ikonę Matki Bożej, która w cudowny sposób znalazła się na stojącej obok lipie. Dopiero w l pół. XIX w. powstała obecna cerkiew, która dobudowano do istniejącej kapliczki. Za wersją tą przemawia typowa dziewiętnastowieczna bryła cerkwi wzięta z austriackich wzorników. Również istnienie niskiej absydy dostawionej do wschodniej ściany prezbiterium jest zastanawiające. Jest to rozwiązanie nie spotykane w architekturze cerkiew tych stron.
Ponadto z punktu widzenia liturgii absyda ta niczemu służy. To dziwne rozwiązanie architektoniczne zdaje się potwierdzać ludową wersję wydarzeń.
Po 1947 r. cerkiew była nieużytkowana. Cudowna ikona MB i główny ołtarz zostały przeniesione do Polańczyka. W 1954 r. zdjęto blachę z dachu cerkwi. W latach sześćdziesiątych runęła przegniła więźba dachowa. W 1972 r. Olgierd Łotoczko wykonał wzmocni nadwątlonej korony murów pokrywając ją opaską betonową. Podcięcie wzgórza cerkiewnego nową drogą i brak odwodnienia spowodowały poważne uszkodzenia murów, które zaczęły pękać i rozpadać się.
W 1983 r., z inicjatywy Zbigniewa Kaszuby, w ramach działań TOnZ, rozpoczęto żmudne prace zabezpieczające zagrożone mury cerkwi. W 1992 r., dzięki uporowi inicjatora remontu, na wyremontowanych murach zrekonstruowana została więźba dachowa zgodnie z dawnym wyglądem cerkwi. W 1993 r. cerkiew została nakryta blachą, a w 1994 r. wstawiono okna i drzwi. Prowadzone są dalsze prace rekonstrukcyjne.
Dzwonnica drewniana, całkowicie zrębowa, kryta dachem namiotowym. Zbudowana zapewne w XVIII w. Stała na południowy-zachód od cerkwi. Nie istnieje.
Kapliczka murowana, na planie prostokąta zakończonego półkolistą absydą. We wnęce znajdowała się rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Nakryta kalenicowym dachem z niewielkim hełmem nad wejściem. Stała w bezpośrednim sąsiedztwie cerkwi, na południe od niej. W 1994 r. na zachowanych fundamentach zrekonstruowano ściany. Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowały się dwa nagrobki. Wokół cerkwi stare lipy. Najstarsza, mająca ok. 300 lat, stoi koło prezbiterium cerkwi. To na niej wedle tradycji zatrzymała się ikona Matki Bożej.

Buk
Cerkiew filialna, pw. św. Piotra i Pawła, drewniana, zbudowana w 1870 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowały się fragmenty podmurówki i kuty, żelazny krzyż wieńczący cerkiew.
Dzwonnica drewniana, na planie zbliżonym do kwadratu. Nie istnieje. Zachowały się fragmenty jej podmurówki.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowały się dwa betonowe nagrobki.

Tyskowa
Cerkiew filialna, pw. św. Michała Archanioła, drewniana, zbudowana w 1837 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowała się podmurówka i schody z płyt kamiennych prowadzące niegdyś do cerkwi.
Ocalał również kuty, żelazny krzyż wieńczący cerkiew. Wokół podmurówki rosną cztery stare lipy i jawor.
Cmentarz cerkiewny z zachowanymi kilkunastoma nagrobkami, w większości uszkodzonymi.

Smerek
Cerkiew parafialna, pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra, drewniana, zbudowana w 1875 r. Zniszczona prawdopodobnie w czasie II wojny światowej. Zachowała się czytelna podmurówka i okalający ją starodrzew.
Wymiary cerkwi zdjęte z podmurówki: babiniec - 6 x 6 m, nawa- 6,7x6,7 m, prezbiterium - 6x6 m.
Dzwonnica drewniana, zrębowo-szkieletowa, dwukondygnacyjna, nakryta brogowym dachem zwieńczonym barokowym hełmem. Nie istnieje.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowało się kilka mogił ziemnych oraz fragmenty kamiennych i betonowych nagrobków. Kilka starych drzew. Kaplica pw. Narodzenia NMP, murowana, zbudowana w 1903 r. Nie istnieje.

Kalnica
Cerkiew filialna, pw. św. Męczennicy Paraskewii, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1842 r. Była to świątynia nakryta dachem kalenicowym, z wieżą od zachodu. Dach nad nawą i prezbiterium wieńczyły baniaste hełmy. Wnętrze przykryte było zrębowym sklepieniem beczkowym. Tworzące je belki były zawęgłowane do zrębu tworzącego dzwonnicę. Zniszczona po 1945 r. Zachował się otaczający ją starodrzew lipowy. Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachował się jedynie przewrócony nagrobek ówczesnego właściciela majątku - Maksymiliana Straetza (1828-1908).

Strubowiska
Cerkiew filialna, pw. Narodzenia NMP, drewniana, zbudowana w 1843 r. Jej wnętrze przykryte było zrębowym sklepieniem beczkowym. Zniszczona po 1945 r. Zachowane trzy kute, żelazne krzyże wieńczące niegdyś cerkiew, ustawione obecnie na mogiłach. W miejscu gdzie stała cerkiew rośnie obecnie kępa świerków.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Porośnięty starodrzewem. Zachowało się kilkanaście mogił ziemnych.

Terka
Cerkiew parafialna, pw. Proroka Ilji. Pierwsza istniejąca tu cerkiew stała na terenie monasteru wzmiankowanego w 1489 r., a położonego na stokach wzgórza górującego nad wsią. Obecnie nosi ono nazwę Monaster. Jeszcze w okresie międzywojennym w miejscu klasztoru stała murowana kapliczka.
Kolejna drewniana cerkiew, zbudowana w 1771 lub 1781 r. Była to trójdzielna świątynia nakryta trzema ośmiopolowymi kopułami. Następna, murowana, wzniesiona w 1911 r. spłonęła w 1914 r. Odnowiona w 1922 r. Rozebrana na początku lat pięćdziesiątych. Zachowane fundamenty.
Dzwonnica murowana, parawanowa, dwuarkadowa, zbudowana w końcu XIX w. Jeden z dwóch dzwonów cerkiewnych wisi obecnie na miejscowej dzwonnicy kościelnej. Cmentarz cerkiewny, użytkowany współcześnie. Stare nagrobki nie zachowały się.

Bukowiec
Cerkiew filialna, pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra, drewniana, zbudowana w 1865 r. Zniszczona po 1945 r. Pozostała podmurówka z betonowymi schodami i ruina kamiennej mensy ołtarzowej.
Dzwonnica murowana, parawanowa, dwukondygnacyjna, z trzema arkadami na każdej kondygnacji.
Cmentarz cerkiewny połączony z cmentarzem grzebalnym użytkowanym współcześnie.

Wetlina
Cerkiew parafialna, pw. św. Wielkiego Męczennika Dymitra, drewniana, zbudowana w 1786 r. Kolejna, murowana, pw. Chrystusa Króla zbudowana została w 1928 r. Była jedną z największych cerkwi w naszych Karpatach.
Wzniesiona na planie krzyża, nakryta była smukłą kopułą. Ramiona nakryte kalenicowymi dachami zdobiły smukłe cebulki. Została wysadzona w powietrze ok. 1950 r. przez WOP. Zachowały się resztki betonowych murów leżących na cerkwisku.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada ikonę (prazdnik) przedstawiającą Zmartwychwstanie (XVIII w) pochodzącą z tutejszej cerkwi. Dzwonnica drewniana, na planie zbliżonym do kwadratu, zrębowo-słupowa, dwukondygnacyjna, otoczona wydatnym daszkiem okapowym, zwieńczona dachem namiotowym.
Stała na skraju cmentarza cerkiewnego, na zachód od cerkwi. Nie istnieje. Cmentarz cerkiewny, całkowicie zniszczony. Nagrobki nie zachowały się. Otoczony starymi lipami, które zachowały się od strony północnej i wschodniej. Na cmentarzu zbudowano w latach 1979-1980 drewniany, parafialny kościół rzymskokatolicki. Obok niego wznoszony jest obecnie murowany dom zakonny oo. bernardynów.

na podstawie: Kryciński S.: "Cerkwie w Bieszczadach", Pruszków 1995